Jakie skutki powoduje podwyższony kortyzol w organizmie?

Kortyzol, określany jako hormon stresu, pełni kluczową rolę w regulowaniu reakcji organizmu na stres, poziomu glukozy, a także pracy układu odpornościowego. Podwyższony poziom kortyzolu prowadzi do szeregu negatywnych skutków dla organizmu, takich jak przyrost masy ciała, podwyższone ciśnienie krwi, insulinooporność, zaburzenia psychiczne i osłabienie odporności [1][2][3][4].

Przyczyny podwyższonego poziomu kortyzolu

Do najważniejszych przyczyn nadmiaru kortyzolu zalicza się przewlekły stres, choroby endokrynologiczne (m.in. choroba i zespół Cushinga) oraz długotrwałą terapię glikokortykosteroidami [3]. W przypadku zaburzeń hormonalnych, występują guzy przysadki lub nadnerczy prowadzące do patologicznego wzrostu tego hormonu [3]. Długotrwały stres psychiczny, fizyczny lub nieprawidłowe leczenie farmakologiczne mogą skutkować utrzymywaniem się wysokiego poziomu kortyzolu nawet przez lata [4].

Skutki metaboliczne nadmiaru kortyzolu

Nadmierny poziom kortyzolu prowadzi do poważnych zaburzeń metabolizmu. Przede wszystkim zwiększa glukoneogenezę, obniża zużycie glukozy przez tkanki oraz podnosi insulinooporność, co skutkuje hiperglikemią oraz istotnym wzrostem ryzyka cukrzycy typu 2 [1][2].

Długotrwałe działanie podwyższonego kortyzolu wywołuje przyrost masy ciała, który występuje głównie w okolicy brzucha, twarzy i karku [1][3]. Hormon ten oddziałuje na receptory w tkance tłuszczowej, co powoduje charakterystyczne zmiany sylwetki takie jak „twarz księżyc w pełni” czy „bawoli kark” [3]. Obserwuje się również zanik mięśni kończyn oraz rozrost tkanki tłuszczowej w tułowiu [3].

Stwierdzono, że ok. 80% pacjentów z zespołem Cushinga cierpi na nadciśnienie tętnicze, a nawet po skutecznym leczeniu 30% z nich zachowuje podwyższone ciśnienie [2]. Kortyzol sprzyja wzrostowi ciśnienia przez wpływ na receptory adrenergiczne oraz gospodarkę elektrolitową organizmu [2].

Wpływ kortyzolu na układ immunologiczny i psychikę

Jednym z głównych następstw wysokiego kortyzolu jest osłabienie odporności. Hormon ten hamuje funkcjonowanie limfocytów i obniża zdolność organizmu do walki z infekcjami [1][2]. Osoby z przewlekle podwyższonym poziomem kortyzolu wykazują wyższą podatność na zakażenia bakteryjne, wirusowe i grzybicze [2].

Podwyższony kortyzol mocno oddziałuje także na zdrowie psychiczne, prowadząc do zaburzeń nastroju, zwłaszcza stanów depresyjnych i lękowych [3]. Utrzymujące się wysokie stężenie tego hormonu pogarsza jakość snu oraz wywołuje ogólne zmęczenie i osłabienie [1].

Zmiany morfologiczne i powikłania kostne

Długotrwale wysokie stężenie kortyzolu powoduje wyraźne zmiany w budowie ciała, w tym obrzęki twarzy i karku oraz charakterystyczny „żabi brzuch” [3]. Dochodzi też do ścieńczenia skóry, co skutkuje powstawaniem rozstępów, jak również zwiększa łamliwość naczyń krwionośnych [2][3].

Kolejnym powikłaniem jest zanik mięśni oraz znaczne osłabienie siły. Kortyzol wyzwala rozkład białek mięśniowych prowadząc do stopniowego ubytku masy mięśniowej kończyn [3]. Jednocześnie hamuje on procesy budowy kości, co skutkuje obniżoną gęstością mineralną, czyli osteoporozą, oraz zwiększonym ryzykiem złamań [2][3].

Problemy kardiologiczne i gastroenterologiczne

Zwiększony poziom kortyzolu to także istotny czynnik rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Hormon ten, oddziałując na układ krążenia, może powodować wzrost ciśnienia tętniczego, przerost mięśnia sercowego oraz przyspieszenia rozwoju miażdżycy [2].

Jednocześnie podwyższony kortyzol wiąże się z nasileniem problemów żołądkowo-jelitowych, takich jak wrzody żołądka i dwunastnicy czy przewlekłe zaparcia [1]. Wynika to zarówno z bezpośredniego oddziaływania hormonu na błonę śluzową przewodu pokarmowego, jak i ze zmian w wydzielaniu kwasów żołądkowych [1].

Podsumowanie: długofalowe konsekwencje wysokiego kortyzolu

Podwyższony kortyzol działa szkodliwie na niemal wszystkie układy organizmu: metaboliczny, immunologiczny, psychiczny, kostny oraz sercowo-naczyniowy [1][2][3][4]. Utrzymywanie się wysokiego poziomu tego hormonu prowadzi do przyrostu masy ciała, insulinooporności, zwiększonego ryzyka cukrzycy typu 2, zaniku mięśni, osłabienia odporności, nadciśnienia, powikłań sercowych i zaburzeń psychicznych [1][2][3][4]. Charakterystyczne są także zmiany morfologiczne ciała oraz osłabienie struktury kostnej [2][3].

Wczesne rozpoznanie oraz leczenie przyczyn przewlekle podwyższonego kortyzolu są kluczowe dla redukcji ryzyka poważnych powikłań zdrowotnych.

Źródła:

1. https://telemedi.com/pl/poradnik/jakie-sa-skutki-dlugotrwalego-podwyzszenia-poziomu-kortyzolu-we-krwi/
2. https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-endokrynologiczne,podwyzszony-kortyzol–objawy–ze-masz-za-wysoki-poziom-hormonu-stresu,artykul,79513497.html
3. https://diag.pl/pacjent/artykuly/hormon-stresu-kortyzol/
4. https://cambridge-diagnostics.pl/kortyzol-hormon-stresu-norma-objawy-podwyzszonego-i-obnizonego-poziomu/