Zaburzenia dysocjacyjne to grupa problemów psychicznych, które wpływają na normalną ciągłość funkcjonowania umysłu. Rozpoznanie tych zaburzeń u siebie lub bliskich wymaga uwagi na charakterystyczne objawy, takie jak luki w pamięci, poczucie oderwania od rzeczywistości czy zmiany w poczuciu tożsamości. Mechanizm dysocjacji stanowi proces obronny, w którym różne aspekty świadomości oddzielają się od normalnego, spójnego funkcjonowania psychicznego [2].
Czym są zaburzenia dysocjacyjne
Zaburzenia dysocjacyjne charakteryzują się zakłóceniem lub brakiem ciągłości między świadomością, pamięcią, poczuciem tożsamości, emocjami, percepcją, reprezentacją własnego ciała, kontrolą ruchu i zachowania [3]. W praktyce oznacza to, że różne komponenty psychiczne przestają współpracować ze sobą w harmonijny sposób.
Dysocjacja powoduje brak integracji pomiędzy różnymi komponentami psychicznymi: świadomością, pamięcią, emocjami i kontrolą ruchu [3]. Ten mechanizm obronny powstaje głównie w związku z próbą ochrony psychiki przed traumą poprzez „odcięcie” części doświadczeń od świadomości [3]. Zaburzenia te często mają bezpośredni związek z przebyciem urazu lub traumą oraz silnym stresem [3].
Kluczowe objawy zaburzeń dysocjacyjnych
Najważniejsze oznaki, na które należy zwrócić uwagę, to: poczucie oderwania od rzeczywistości, trudności w koncentracji, obcość względem siebie i ciała, wycofanie się w fantazje, trudności w przypominaniu ważnych wspomnień oraz wyrażaniu emocji [2]. Te symptomy mogą wystąpić pojedynczo lub w różnych konfiguracjach.
Osoby doświadczające zaburzeń dysocjacyjnych często zgłaszają poczucie bycia jedynie obserwatorem własnych działań i mowy bez możliwości ich powstrzymania oraz zwiększoną impulsywność [3]. Może to prowadzić do sytuacji, w których dana osoba czuje się jak widz własnego życia, niezdolny do wpływania na swoje zachowania.
Spektrum objawów obejmuje również luki w pamięci, oderwanie od rzeczywistości, zmiany tożsamości (np. tożsamość mnoga), utratę kontroli nad ciałem (np. niemożność ruchu, zatrzymanie mowy), dezorientację, brak reakcji lub opóźnione reakcje, oraz zmiany mimiki i gestykulacji [1][4]. Te symptomy mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie.
Formy przejawiania się dysocjacji
Dysocjacja może przejawiać się na różne sposoby, co utrudnia jej rozpoznanie. Jedną z form są nagłe wtargnięcia niekontrolowanych myśli, emocji lub zachowań, z poczuciem braku ciągłości doświadczenia, co może objawiać się nieświadomym wykonywaniem działań [3]. Osoba może nagle stwierdzić, że wykonała czynności, których nie pamięta.
Druga forma to brak dostępu do istotnych informacji lub funkcji mentalnych, co objawia się między innymi amnezją [3]. W takich przypadkach pacjent może nie pamiętać ważnych wydarzeń z przeszłości lub okresów ze swojego życia, mimo że nie wystąpiły żadne uszkodzenia mózgu.
Zespoły zaburzeń dysocjacyjnych mają różne formy: od dysocjacyjnych zaburzeń ruchu i mowy po tożsamość mnogą [1][4]. Każda z tych form wymaga indywidualnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego.
Wpływ na codzienne funkcjonowanie
U podstaw zaburzeń dysocjacyjnych leży utrata ciągłości i kontroli nad różnymi funkcjami psychicznymi, co negatywnie wpływa na codzienne funkcjonowanie, bardzo często prowadząc do zachowań samouszkadzających [1]. Te zaburzenia znacząco ograniczają zdolność do normalnego uczestniczenia w życiu społecznym, zawodowym i rodzinnym.
Osoby z zaburzeniami dysocjacyjnymi mogą mieć trudności w utrzymaniu stałych relacji interpersonalnych, wykonywaniu obowiązków zawodowych czy nawet podstawowych czynności życiowych. Nieprzewidywalność objawów sprawia, że planowanie przyszłości staje się wyzwaniem.
Rozpoznawanie objawów u bliskich
Rozpoznanie zaburzeń dysocjacyjnych u bliskiej osoby wymaga szczególnej uwagi na zmiany w jej zachowaniu i funkcjonowaniu. Należy zwrócić uwagę na częste okresy „nieobecności” psychicznej, gdy osoba wydaje się być fizycznie obecna, ale mentalnie odłączona od otoczenia.
Istotnym sygnałem ostrzegawczym są nagłe zmiany w sposobie mówienia, gestykulacji czy mimice twarzy, które mogą wskazywać na przełączanie się między różnymi stanami świadomości. Osoba może również wykazywać znaczne różnice w zachowaniu w różnych sytuacjach, jakby była „kimś innym”.
Warto obserwować, czy bliska osona ma problemy z pamięcią dotyczące ważnych wydarzeń, szczególnie tych o charakterze traumatycznym. Częste pytania typu „jak tu się znalazłem?” lub brak pamięci na wykonane wcześniej czynności mogą wskazywać na obecność objawów dysocjacyjnych.
Kiedy szukać pomocy profesjonalnej
Pomoc profesjonalna powinna być poszukiwana natychmiast, gdy objawy zaburzeń dysocjacyjnych wpływają na bezpieczeństwo osoby lub jej najbliższych. Szczególnie niepokojące są sytuacje, gdy pojawiają się zachowania samouszkadzające lub myśli samobójcze.
Ważne jest również wczesne zgłoszenie się po pomoc w przypadku objawów utrzymujących się dłużej niż kilka dni. 95% osób z nagłymi i krótkotrwałymi dolegliwościami dysocjacyjnymi wraca do zdrowia podczas 2-tygodniowej hospitalizacji [1]. To pokazuje, jak skuteczne może być wczesne interwencję medyczne.
Należy pamiętać, że objawy utrzymujące się powyżej pół roku są trudniejsze do wyleczenia [1]. Dlatego nie warto zwlekać z konsultacją psychiatryczną czy psychologiczną, jeśli zauważymy niepokojące oznaki u siebie lub bliskich.
Znaczenie wczesnej interwencji
Statystyki pokazują jasno, że czas ma kluczowe znaczenie w leczeniu zaburzeń dysocjacyjnych. Krótkotrwałe objawy ustępują zwykle po około 2 tygodniach hospitalizacji w 95% przypadków, natomiast długotrwałe objawy (powyżej 6 miesięcy) są trudniejsze do wyleczenia [1].
Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mogą znacząco poprawić rokowanie i jakość życia osoby doświadczającej zaburzeń dysocjacyjnych. Profesjonalna interwencja pomaga nie tylko w łagodzeniu objawów, ale także w rozwiązywaniu leżących u ich podstaw problemów traumatycznych.
Rodzina i bliscy odgrywają kluczową rolę w procesie rozpoznawania i wspierania osoby z zaburzeniami dysocjacyjnymi. Ich obserwacje i wsparcie mogą być nieocenioną pomocą dla specjalistów w ustaleniu właściwej diagnozy i planu leczenia.
Źródła:
[1] https://enel.pl/enelzdrowie/zdrowie/dysocjacja-co-to-jest-objawy-przyczyny-leczenie-zaburzen-dysocjacyjnych
[2] https://www.superego.com.pl/zaburzenia-dysocjacyjne/
[3] https://pokonajlek.pl/zaburzenia-dysocjacyjne/
[4] https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/zaburzenia-dysocjacyjne/
PsychoBlog.com.pl – portal, gdzie myśli spotykają się z sercem, a teoria z codzienną praktyką. Tworzymy przestrzeń dla wszystkich, którzy wierzą, że każda emocja ma swoją historię, a każda myśl zasługuje na zrozumienie.