Badanie poziomu kortyzolu we krwi to kluczowy sposób oceny funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-nadnercza i diagnozowania licznych zaburzeń hormonalnych. Najszybszą metodą jest pobranie krwi z żyły łokciowej, które należy wykonać rano, kiedy stężenie kortyzolu jest najwyższe, co zwiększa precyzję diagnostyczną wyniku [1][5].
Jak wygląda badanie poziomu kortyzolu we krwi?
Podstawowe badanie poziomu kortyzolu polega na pobraniu krwi najczęściej z żyły łokciowej. Optymalną porą jest poranek, ponieważ właśnie wtedy stężenie hormonu osiąga swój szczyt, a rytmy dobowe mają istotny wpływ na interpretację wyniku [1][2]. Pojedynczy wynik może być zafałszowany przez stres wywołany samym pobraniem krwi, dlatego niekiedy zaleca się powtarzanie testów lub dodatkowe oznaczenia w innych materiałach [1][5].
Materiał trafia do laboratorium, gdzie stężenie hormonu analizowane jest metodami immunochemicznymi lub z zastosowaniem nowoczesnej chromatografii i spektrometrii mas (LC-MS/MS), które zapewniają wysoką czułość [3]. Wynik badania uzyskuje się zwykle w ciągu 1-3 dni [1][7].
Wartość referencyjna kortyzolu we krwi w godzinach porannych to zazwyczaj 5–25 µg/dL (139–690 nmol/L), ale przedziały mogą nieznacznie różnić się w poszczególnych laboratoriach [1][7].
Alternatywne metody pomiaru: mocz i ślina
Jeśli konieczne jest precyzyjniejsze określenie aktywnej frakcji hormonu lub wyeliminowanie wpływu stresu, stosuje się badanie kortyzolu z moczu lub badanie kortyzolu ze śliny [2][3][4].
Oznaczenie w moczu polega na 24-godzinnej zbiórce, zaczynając od drugiej porannej porcji, a kończąc na porannej kolejnego dnia. Po zebraniu całość należy dokładnie wymieszać, a część materiału dostarczyć do laboratorium w odpowiednim pojemniku (zalecany pojemnik ma pojemność 2-3 litry) [3]. Oceniana jest ilość wolnego kortyzolu, co pozwala określić poziom frakcji biologicznie aktywnej.
Z kolei badanie śliny umożliwia wykonanie pomiaru pozbawionego efektu stresu związanego z pobieraniem krwi. Ta metoda zyskuje na popularności w badaniach klinicznych, zapewniając wygodę, dokładność i powtarzalność oznaczeń [3].
Specjalistyczne testy czynnościowe
W diagnozowaniu zaburzeń czynności kory nadnerczy wykonuje się dodatkowe testy dynamiczne. Test stymulacyjny z ACTH obejmuje pomiar poziomu kortyzolu przed i po podaniu syntetycznego hormonu stymulującego nadnercza, co pozwala ocenić rezerwę i zdolność produkcji [6][10].
Alternatywnie stosuje się test hamowania deksametazonem, polegający na podaniu syntetycznego glikokortykosteroidu i późniejszej ocenie odpowiedzi hormonalnej. Szczególnie ważny jest w rozpoznawaniu zespołu Cushinga i różnicowaniu przyczyn nadczynności kory nadnerczy [4][6][10].
Kiedy należy wykonać badanie poziomu kortyzolu?
Oznaczenie poziomu kortyzolu we krwi, moczu lub ślinie wykonuje się w razie podejrzenia zaburzeń osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, takich jak zespół Cushinga czy choroba Addisona [4][7]. Pomiar ten jest także wykorzystywany do monitorowania skuteczności leczenia chorób endokrynologicznych oraz w ocenie przewlekłego stresu [4][6].
Prawidłowa interpretacja wyniku wymaga uwzględnienia momentu pobrania próbki, czynników stresowych oraz przyjętej metody laboratoryjnej [1][6].
Przygotowanie i koszty badania
Do badania kortyzolu z krwi zaleca się być na czczo i odpocząć przed pobraniem próbki, aby ograniczyć wpływ stresu [1]. Przy badaniu z moczu kluczowe jest skrupulatne zebranie całego dobowego materiału, natomiast próbki śliny pobiera się zgodnie z instrukcją laboratorium [3][4].
Koszt oznaczenia poziomu kortyzolu w Polsce waha się najczęściej od 30 do 80 złotych w zależności od wykorzystanej metody, miejsca i zakresu badania [4].
Podsumowanie
Badanie poziomu kortyzolu to precyzyjny wskaźnik czynności osi stresowej organizmu. Najczęściej wykonywane jest z krwi pobranej rano, ale szerokie możliwości daje też oznaczenie w moczu i ślinie. W niektórych przypadkach niezbędne są również testy stymulacyjne lub hamujące dla ustalenia przyczyny zaburzeń hormonalnych. Interpretację wyniku należy zawsze poprzedzić weryfikacją warunków badania, czynników zakłócających i konsultacją lekarską [1][6][7].
Źródła:
- https://www.medistore.com.pl/a/kortyzol-norma-objawy-podwyszonego-i-obnionego-kortyzolu
- https://www.aptekarosa.pl/blog/article/1379-jak-wyglada-badanie-stezenia-kortyzolu-interpretacja-wynikow-czyli-hormon-stresu-powyzej-i-ponizej-normy-sposoby-na-obnizenie-kortyzolu.html
- https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/jak-zbadac-poziom-kortyzolu-badanie-kortyzolu-z-krwi-sliny-i-moczu-roznice/
- https://odm.pl/badanie/kortyzol/
- https://diagnostykalaboratoryjna.eu/seo/article/137553/pl
- https://www.labtestsonline.pl/test/kortyzol
- https://diag.pl/sklep/badania/kortyzol/
PsychoBlog.com.pl – portal, gdzie myśli spotykają się z sercem, a teoria z codzienną praktyką. Tworzymy przestrzeń dla wszystkich, którzy wierzą, że każda emocja ma swoją historię, a każda myśl zasługuje na zrozumienie.