Pomaganie osobie uzależnionej od narkotyków to proces wymagający nie tylko empatii i determinacji, ale przede wszystkim wiedzy o tym, jak chronić własne zdrowie psychiczne. Najważniejsze jest zrozumienie, że uzależnienie od narkotyków to przewlekłe, nawracające zaburzenie charakteryzujące się kompulsywnym poszukiwaniem i zażywaniem substancji psychoaktywnych mimo szkodliwych konsekwencji [1]. Skuteczna pomoc wymaga świadomości dostępnych możliwości wsparcia oraz umiejętności wyznaczania granic, które pozwolą uniknąć współuzależnienia.
Zrozumienie natury uzależnienia i dostępnej pomocy
Pierwszy krok w pomaganiu osobie uzależnionej polega na zrozumieniu, że uzależnienie nie jest wyborem ani brakiem siły woli. System pomocy w Polsce obejmuje placówki publiczne i niepubliczne, zarówno ambulatoryjne (poradnie), jak i stacjonarne (ośrodki leczenia uzależnień), a także programy leczenia substytucyjnego [1][2]. Ta wiedza pozwala lepiej zrozumieć, z jakimi wyzwaniami zmaga się osoba uzależniona.
Kluczowe znaczenie ma świadomość, że osoby uzależnione mogą korzystać z bezpłatnego leczenia, rehabilitacji i reintegracji społecznej, niezależnie od miejsca zamieszkania i posiadania ubezpieczenia zdrowotnego [1][3]. Oznacza to, że brak środków finansowych nie stanowi bariery w dostępie do profesjonalnej pomocy.
Ważną informacją jest również fakt, że brak rejonizacji oznacza, iż pacjent może zgłosić się do dowolnej placówki, a nie wymagane jest skierowanie od lekarza [3]. Ta elastyczność systemu umożliwia szybsze rozpoczęcie procesu leczenia, co często ma kluczowe znaczenie dla powodzenia terapii.
Jak rozpoznać kiedy i gdzie szukać profesjonalnej pomocy
Proces leczenia obejmuje diagnozę, poradnictwo indywidualne i rodzinne, psychoterapię (indywidualną i grupową), interwencje kryzysowe oraz farmakoterapię (w tym leczenie substytucyjne) [1]. Zrozumienie tej kompleksowości pomoże w przekonaniu osoby uzależnionej do skorzystania z profesjonalnego wsparcia.
Szczególnie istotne jest zrozumienie zasady dobrowolności leczenia. Leczenie jest dobrowolne i wymaga zgody pacjenta, z wyjątkiem szczególnych przypadków (np. osoby niepełnoletnie, ubezwłasnowolnione, sytuacje zagrożenia życia) [1][2]. Ta informacja pozwala zrozumieć, że nie można zmusić dorosłej osoby do leczenia, chyba że zachodzą wyjątkowe okoliczności.
W Polsce działa ponad 30 specjalistycznych placówek Stowarzyszenia MONAR, gdzie pomoc jest bezpłatna i poufna [2]. Dodatkowo, procedura zgłoszenia nie wymaga skierowania od lekarza, wystarczy kontakt z wybraną poradnią leczenia uzależnień [3]. Te praktyczne informacje mogą okazać się kluczowe w momencie, gdy osoba uzależniona wyraża gotowość do podjęcia leczenia.
Wyznaczanie granic i ochrona własnego zdrowia psychicznego
Jednym z najważniejszych aspektów pomagania osobie uzależnionej jest ochrona własnego zdrowia psychicznego poprzez nieuznawanie odpowiedzialności za jej decyzje i wyznaczanie jasnych granic. Współuzależnienie może rozwinąć się niezauważenie, prowadząc do sytuacji, w której osoba pomagająca staje się równie potrzebująca wsparcia co osoba uzależniona.
Kluczowe jest zrozumienie, że pomagający powinni unikać współuzależnienia, korzystać z własnego wsparcia (terapia dla rodzin, grupy wsparcia), nie podejmować decyzji za osobę uzależnioną i nie przejmować za nią odpowiedzialności. Oznacza to praktyczne działania, takie jak odmowa finansowania narkotyków, nieukrywanie konsekwencji uzależnienia przed innymi czy niewłączanie się w kłamstwa osoby uzależnionej.
Ważne jest również korzystanie z dostępnego wsparcia. Pomoc obejmuje także członków rodzin osób uzależnionych, którzy mogą korzystać z terapii rodzinnej i poradnictwa [1]. To oznacza, że bliscy nie muszą radzić sobie z problemem w samotności – profesjonalne wsparcie jest dostępne również dla nich.
Wsparcie emocjonalne bez włączania się w destrukcyjne wzorce
Wspieranie osoby uzależnionej wymaga umiejętności oddzielenia emocjonalnego wsparcia od umożliwiania destrukcyjnych zachowań. Wspólnoty takie jak Anonimowi Narkomani (NA) oferują darmowe, poufne wsparcie duchowe i poczucie wspólnoty, choć nie są formą profesjonalnej terapii [2]. Informowanie o takich możliwościach może być cenną formą pomocy.
Kluczowe znaczenie ma zrozumienie, że pomoc powinna być kompleksowa (psychologiczna, społeczna, medyczna), dobrowolna (z wyjątkiem skrajnych przypadków) i dostępna dla każdego bez względu na status materialny. To oznacza, że skuteczne wsparcie nie polega tylko na jednym działaniu, ale na cierpliwym towarzyszeniu w procesie zdrowienia.
Ważne jest również rozumienie mechanizmów uzależnienia. Uzależnienie to wynik interakcji czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. Leczenie wymaga wielowymiarowego podejścia: detoksykacji, terapii poznawczo-behawioralnej, wsparcia społecznego, czasem farmakoterapii. Ta wiedza pomoże w zrozumieniu, dlaczego proces zdrowienia jest długotrwały i często pełen nawrotów.
Praktyczne działania w sytuacjach kryzysowych
W niektórych sytuacjach może zajść potrzeba podjęcia działań wykraczających poza zwykłe wsparcie. Przymusowe leczenie jest możliwe wyłącznie na podstawie decyzji sądu i wymaga dokumentacji medycznej, jeśli osoba uzależniona zagraża sobie lub innym [2]. Znajomość tej procedury może okazać się kluczowa w sytuacjach zagrożenia życia.
Ważne jest zrozumienie, że kluczowa jest motywacja osoby uzależnionej i jej otoczenia do zmian. Oznacza to, że żadne działania nie przyniosą trwałych efektów bez wewnętrznej gotowości osoby uzależnionej do zmiany. Rola bliskich polega więc nie na wymuszaniu zmian, ale na tworzeniu warunków, w których osoba uzależniona będzie mogła podjąć świadomą decyzję o leczeniu.
System leczenia obejmuje: poradnie, ośrodki stacjonarne, programy substytucyjne, grupy wsparcia, interwencje kryzysowe, terapię rodzinną, reintegrację społeczną. Znajomość tego systemu pozwala na odpowiednie kierowanie osoby uzależnionej do właściwych form pomocy w zależności od jej aktualnych potrzeb i stanu zdrowia.
Długoterminowe strategie wsparcia i reintegracji
Proces zdrowienia z uzależnienia nie kończy się na zakończeniu programu leczenia. Skuteczność pomocy zależy od współpracy specjalistów (lekarzy, psychologów, terapeutów), rodziny, organizacji pozarządowych oraz samorządów. Brak jednego elementu (np. wsparcia społecznego, dostępu do terapii) może utrudniać proces zdrowienia.
Długoterminowe wsparcie wymaga cierpliwości i zrozumienia, że nawroty nie oznaczają porażki. Najważniejsze elementy obejmują: diagnozę, terapię, wsparcie społeczne, dostęp do profesjonalnej pomocy, edukację rodziny, ochronę prawną i zdrowotną bliskich. Każdy z tych elementów ma znaczenie dla powodzenia procesu zdrowienia.
Ważne jest również zbudowanie sieci wsparcia, która będzie funkcjonować długoterminowo. Bliscy mogą korzystać z terapii rodzinnej i poradnictwa w ramach tych samych programów co osoby uzależnione [1]. To oznacza, że cała rodzina może uczestniczyć w procesie zdrowienia, co zwiększa szanse na trwały sukces.
Pamiętać należy, że pomoc osobie uzależnionej to maraton, nie sprint. Wymaga to systematycznego budowania granic, korzystania z profesjonalnego wsparcia i nieustannej pracy nad własnym zdrowiem psychicznym. Tylko w ten sposób można udzielać skutecznej pomocy, nie narażając przy tym siebie na destrukcyjne konsekwencje współuzależnienia.
Źródła:
[1] https://kcpu.gov.pl/szkody-zdrowotne-i-uzaleznienia/leczenie-osob-uzaleznionych-od-substancji-psychoaktywnych-oraz-ich-bliskich/
[2] https://odnowa24h.pl/leczenie-uzaleznienia-od-narkotykow-jak-i-gdzie-leczyc/
[3] https://www.gov.pl/web/rpp/gdzie-moze-szukac-pomocy-osoba-z-uzaleznieniem-od-substancji-psychoaktywnych
PsychoBlog.com.pl – portal, gdzie myśli spotykają się z sercem, a teoria z codzienną praktyką. Tworzymy przestrzeń dla wszystkich, którzy wierzą, że każda emocja ma swoją historię, a każda myśl zasługuje na zrozumienie.